Μια (αναγκαία) ρομαντική προσέγγιση για τα απλά και καθημερινά πράγματα.
Αν κάποιος αμφισβητεί την αξία της τέχνης ας σκεφτεί πόσο μεγαλύτερο θα ήταν το κενό που νιώθουμε αυτές τις έγκλειστες μέρες αν αυτή δεν υπήρχε. Τώρα που άλλαξαν οι συνήθειές μας και πολλοί σταματήσαμε να κάνουμε αυτά που μας αρέσουν βρήκαμε διέξοδο σε κάθε μορφή τέχνης. Βιβλία, μουσική, ταινίες, ενώ αρκετοί αρχίσαμε να δημιουργούμε οι ίδιοι τέχνη(ή τουλάχιστον προσπαθήσαμε). Όλα αυτά τα πράγματα λίγο ή πολύ και πριν μπορούσαμε να απολαύσουμε μέσα από το σπίτι.
Με το θέατρο όμως τι γίνεται; Μια μορφή τέχνης που βγάζει τον κόσμο από το σπίτι και τον συγκεντρώνει στον ίδιο χώρο για να μοιραστούν μια εμπειρία, τι θέση έχει στην εποχή της κοινωνικής αποστασιοποίησης;
Τα τελευταία χρόνια που βρίσκομαι στην Αθήνα βλέπω ότι ο κόσμος αγαπάει το θέατρο. Οι θεατρικές σκηνές βρίσκονται σκόρπιες σε κάθε γωνιά της πόλης. Άλλες πιο μικρές και άλλες πιο μεγάλες και σχεδόν πάντα γεμάτες. Είμαι κι εγώ από αυτούς που το αγαπάνε και το κλείσιμο των θεάτρων μαζί με την αβεβαιότητα του πότε θα μπορέσω να παρακολουθήσω ξανά παραστάσεις από κοντά μου δημιούργησαν ένα αίσθημα εσωτερικού πένθους.
Στις πρώτες μέρες της καραντίνας έφερνα συχνά στην σκέψη μου την τελευταία παράσταση που παρακολούθησα . Ήταν «Το χρονικό του χρόνου» στο θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, τρεις μέρες πριν αρχίσω να χάνω τα κομμάτια της καθημερινότητας μου το ένα μετά το άλλο. Οι ηθοποιοί στην αρχή της παράστασης συνομιλούσαν με το κοινό με ένα παιχνίδι ερωτήσεων. Καθόμουν στην πρώτη σειρά και ένιωθα την έντασή τους ενώ μπορούσα να δω τα υγρά μάτια τους και κάπως έτσι χωρίς καν να με αγγίξουν ήταν σα να με πήραν από το χέρι και να με εισήγαγαν στην εμπειρία καθηλώνοντας το πνεύμα μου.
Λίγες μέρες μετά την ανακοίνωση της καραντίνας κάποια θέατρα άρχισαν να ανακοινώνουν πως θα διαθέσουν κάποιες παραστάσεις τους δωρεάν στο κοινό για μερικές μέρες. Αποφάσισα λοιπόν να δω την « Μεγάλη Χίμαιρα» από το θέατρο Πορεία. Μια παράσταση που είχα δει τον χειμώνα του ’16 χωρίς να κρατάω αποστάσεις από τους διπλανούς και χωρίς να φοβάμαι τα σταγονίδιά τους.
Αντιλαμβάνεστε πως αυτό με έβαλε αυτόματα στην διαδικασία της σύγκρισης ανάμεσα στο ψηφιακό και το πραγματικό. Άλλο που δεν ήθελα να ανοίξω άλλη μια συζήτηση για το ότι η τεχνολογία ΔΕΝ μπορεί να αντικαταστήσει τα πάντα. Μπορεί το συναίσθημα και η ατμόσφαιρα να μεταδοθούν με υψηλή ευκρίνεια; Μπορεί η οθόνη να προβάλει την ύψιστη ευκρίνεια της πραγματικής εμπειρίας; Κάθε λεπτό της παράστασης θρηνούσα την απώλεια του φυσικού θεάματος. Ένιωθα πως η παράσταση είχε χάσει την αίγλη της και δεν μπορούσε να με καθηλώσει όπως είχε κάνει την πρώτη φορά. Οι προβολές παραστάσεων στην οθόνη δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την πραγματική εμπειρία και σε καμία περίπτωση να συγκριθούν με αυτή. Αυτό που συμβαίνει πάνω στο σανίδι δεν χωράει να περάσει μέσα από τον φακό της κάμερας. Δεν χωράει σε 13, 15 ούτε και σε περισσότερες ίντσες. Στο θέατρο υπάρχει ένα άυλο πεδίο δυνάμεων που για να δημιουργηθεί χρειάζεται την φυσική παρουσία των δύο πόλων του. Του θεατή και του καλλιτέχνη. Ο καθένας στην θέση του. Ο ένας απέναντι στον άλλο, μαζί, στον ίδιο χώρο.
Μπροστά από την οθόνη ενός λάπτοπ ή μιας τηλεόρασης δεν έχεις τα ίδια επίπεδα συγκέντρωσης, ούτως ώστε να μπορέσεις να μείνεις ακίνητος στη θέση σου. Δεν είσαι εκεί ολοκληρωτικά. Μπορείς να κάνεις παύση οποιαδήποτε στιγμή και να ασχοληθείς με άλλα πράγματα, ενδιάμεσα στην παράσταση ή και παράλληλα με αυτή. Η παρακολούθηση με αυτόν τον τρόπο γίνεται πιο επιφανειακή. Η τελετουργία που συνοδεύει την τέχνη του θεάτρου καταργείται. Το να παρακολουθείς ζωντανά την παράσταση προσηλωμένος μαζί με τους υπόλοιπους είναι όμοια με την θρησκευτική ευλάβεια και λατρεία.
Αυτή βέβαια η ιστορία έχει και τα θετικά της. Τα θέατρα δημοσιεύοντας τις παραστάσεις τους έδωσαν την δυνατότητα στον κόσμο να ξεχαστεί και να περάσει ποιοτικά τον χρόνο του. Άλλωστε η τέχνη μπορεί να έχει ευεργετική επίδραση στην ψυχολογία και να προσφέρει πνευματική τροφή ειδικά τώρα που πάρα πολλοί έχουμε παραδοθεί στον καναπέ μας και το τηλεχειριστήριο.
Ένα ακόμη θετικό στοιχείο είναι πως αυτή η δράση μας έδωσε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε παραστάσεις που δεν μπορέσαμε να δούμε όταν παίζονταν, ακόμη και με αυτόν τον ελλιπή τρόπο. Βέβαια ομολογώ πως στο μυαλό μου σχηματιζόταν το παράπονο «Τι ωραία που θα ήταν αυτή η παράσταση από κοντά;» σε συνδυασμό με το αίσθημα του ανολοκλήρωτου.
Είναι σωστό που οι περισσότεροι δημιουργοί διαθέτουν για περιορισμένο χρονικό διάστημα τις παραστάσεις. Αυτό θεωρώ πως βοηθάει ώστε ο κόσμος να συνειδητοποιήσει πως όλο αυτό είναι κάτι παροδικό. Οι διαδικτυακές προβολές είναι ένα υποκατάστατο που δεν πρόκειται και δεν πρέπει να αντικαταστήσει το ζωντανό θέατρο. Αυτή η μορφή επικοινωνίας της θεατρικής τέχνης ας μην καθιερωθεί στην καθημερινότητά μας και πιστεύω πως έχουμε ατομική ευθύνη σε αυτό. Η καθημερινότητά μας είμαστε εμείς και οι επιλογές μας. Επειδή η μέρα που θα βρεθούμε πάλι κοντά θα έρθει ας στηρίξουμε την τέχνη και τους ανθρώπους της. Ας μην γίνει ο φόβος μας η αιτία να συρρικνωθεί η θεατρική δράση και ας επενδύσουμε σε ένα εισιτήριο στον βαθμό που μπορεί ο καθένας. Ας μην γίνει αυτή η κρίση η αφορμή να δώσουμε έδαφος στην ψηφιακή ζωή και να χάσουμε τα πραγματικά και τα αυθεντικά.
Σοφία Στάμου.