Μία περίτεχνη σύνδεση της κωμωδίας και της πολιτικής ιδεολογίας του Τσάρλι Τσάπλιν μέσα από την ταινία του 1936 ‘Μοντέρνοι Καιροί’
Ο κόσμος στον οποίο βρίσκεται στην ταινία αυτή ο Little Tramp (ο χαρακτήρας του Τσάρλι Τσάπλιν) είχε αλλάξει ραγδαία σε σχέση με αυτόν μέσα στον οποίο γεννήθηκε, δύο δεκαετίες νωρίτερα, πριν από τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Οι ‘Μοντέρνοι Καιροί’ τον βρήκαν με διαφορετικά προβλήματα μετά την μεγάλη ύφεση της Αμερικής με το Κραχ του 1929, όταν η μεγάλη ανεργία συνέπεσε με την μαζική άνοδο του βιομηχανικού αυτοματισμού. Εδώ μοιράζεται και συμβολίζει τις κακουχίες της καθημερινότητας των μη προνομιούχων ενός κόσμου που αναδύεται από τον 19ο αιώνα.
Ο κωμικός σε πρώτη ματιά χαρακτήρας- στους τίτλους εμφανίζεται με το ‘όνομα’ εργάτης εργοστασίου- είναι ένας από τα εκατομμύρια που αντιμετωπίζουν τις καταλυτικές αλλαγές που έφερε η δεκαετία του ’30, οι οποίες δεν διαφέρουν πολύ από τις ανησυχίες του 21ου αιώνα. Φτώχεια, ανεργία, απεργίες, πολιτική μισαλλοδοξία, οικονομικές ανισότητες, η τυραννία της μηχανής. Ο τίτλος έναρξης της ταινίας ‘Η ιστορία της βιομηχανίας, της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και της σταυροφορίας της ανθρωπότητας στην αναζήτηση της ευτυχίας’ ακολουθείται από μία συμβολική αντιπαραβολή ενός κοπαδιού προβάτων και του πλήθους των εργατών καθώς πηγαίνουν προς τις δουλειές τους. Ο Τσάπλιν εμφανίζεται ως ο εργαζόμενος που τρελαίνεται από την μονότονη και απάνθρωπη δουλειά του, που τον χρησιμοποιεί σαν ινδικό χοιρίδιο για την δοκιμή μιας ‘πρωτοποριακής’ μηχανής.
Οι διαφορές ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, ένα πρόβλημα που θίγει συχνά ο Τσάπλιν στις ταινίες του γίνεται εμφανής σε μία σκηνή που παραλληλίζεται η πραγματικότητα και το όνειρο. Ο Τσάπλιν και η σύντροφος του κάθονται στο γρασίδι και διακωμωδούν τη ζωή των κλασσικών ζευγαριών της εποχής τους- που κάθε μέρα τρώνε το πρωινό τους και στη συνέχεια ο άντρας φεύγει για την δουλειά καθώς εκείνη μένει πίσω να φροντίσει το σπίτι. Η πραγματικότητα τους βρίσκει άστεγους, χωρίς δουλειά και φαγητό.
Χαρακτηριστικός είναι και ο σχολιασμός του για τις άδικες συλλήψεις και κατηγορίες των εργατών που συσπειρώνονται και διαμαρτύρονται για την ανάδειξη των αναγκών τους. Άνθρωποι που υποπληρώνονται, εργάζονται με τις χειριστες συνθήκες, με αποτέλεσμα πολλές φορές να τραυματίζονται ακόμα και να χάνουν τη ζωή τους στο χώρο εργασίας τους. Κι όμως, αντιμετωπίζονται ως οι μεγαλύτεροι εγκληματίες, επειδή βρήκαν το θάρρος να απαιτήσουν τα βασικά τους δικαιώματα.
Η ταινία παρουσιάζει την δυσκολία της πλειοψηφίας των ανθρώπων να έχει την ‘τέλεια’ ζωή που διαφημίζει ο καπιταλισμός. Καταγράφει την απόγνωση των κατώτερων τάξεων, καθώς και την αξία της επιμονής και της ανοχής. Οι ‘Μοντέρνοι Καιροί’ είναι ένα αντικαπιταλιστικό κίνημα, όπου η νεωτερικότητα εμφανίζεται ως το χάος. Ο εργαζόμενος χάνει τα πάντα, βιώνει καθημερινά την ανισότητα, την κατάχρηση και την επιβολή σε αυτόν της αστικής τάξης και μετέπειτα της κυβέρνησης. Ο Τσάπλιν δεν στηρίζει τις νέες καπιταλιστικές ιδέες που αποθεώνονται από τις τότε αμερικανικές κυβερνήσεις και τα σύγχρονα στερεότυπα της κοινωνίας της εποχής. Κατάφερε αυτήν την ιδέα να την εκφράσει τόσο εύστοχα μέσω της συγχώνευσης της με την κωμωδία στην οποία ήταν ειδήμων.
Ο μεγάλος αυτός κωμικός ασχολήθηκε έντονα με τα κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα της νέας αυτής εποχής. Το 1931 άφησε το Χόλιγουντ για να περιοδεύσει στην Ευρώπη όπου γνώρισε και ενοχλήθηκε από την άνοδο του εθνικισμού και από τις κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης και του βιομηχανικού αυτοματισμού. Διάβασε βιβλία για την οικονομική θεωρία και επινόησε τη δική του Οικονομική Λύση, μια έξυπνη άσκηση στον ουτοπικό ιδεαλισμό, βασισμένη σε μια πιο δίκαιη κατανομή όχι μόνο του πλούτου αλλά της εργασίας. Το 1931 είπε σε συνέντευξη σε εφημερίδα: ‘Η ανεργία είναι το ζωτικό ερώτημα. . . Τα μηχανήματα πρέπει να ωφελούν την ανθρωπότητα. Δεν πρέπει να σημαίνουν την τραγωδία και να την πετούν εκτός εργασίας.’
Η τελευταία εικόνα είναι αυτή του Τσάπλιν και της αγαπημένης του· να προχωρούν σε μία ατέρμονη ευθεία διαδρομή, περιμένοντας να ξεπεράσουν νέα προβλήματα και να αντιμετωπίσουν τις νέες αλλαγές που φέρνουν οι μοντέρνοι καιροί που έρχονται.
_Κατερίνα Καραϊωάννογλου