Η πλατεία της Ομόνοιας ελευθερώθηκε από τις λαμαρίνες που την έκρυβαν εδώ και περίπου ενάμιση χρόνο. Τώρα μένει να δούμε αν θα μπορέσει να γίνει το μέρος όπου θα «μονιάσουν» οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της Αθήνας.
Περνώ καθημερινά από την πλατεία και από την μέρα που στήθηκαν οι λαμαρίνες ήλπιζα σε μια νέα πλατεία που θα ακολουθεί τα σύγχρονα πρότυπα σχεδιασμού δημόσιου χώρου και θα θέτει στο επίκεντρο τον κάτοικο-χρήστη. Έτσι η τελική μορφή της πλατείας θα είχε οργανική σύνδεση με τον γύρω χώρο και θα έδινε στους πολίτες ένα φιλικό και επισκέψιμο μέρος το οποίο θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν και να οικειοποιηθούν σωματικά μέσω της χρήσης του (ανάπαυση, παιχνίδι, εκδηλώσεις).
«Αυτό δεν είναι μια πλατεία»
Έπειτα διέρρευσαν οι πρώτες φωτογραφίες από το εργοτάξιο που παρουσίαζαν ένα συντριβάνι μεγάλων διαστάσεων που ήρθε και σκέπασε όλες τις παραπάνω φιλοδοξίες. Ένα σημαντικό κομμάτι της πλατείας καταλήφθηκε από πίδακες νερού. Περιμετρικά του σιντριβανιού τοποθετήθηκε ένας πράσινος δακτύλιος από γκαζόν που όμως η έκτασή του δεν είναι αρκετή για να αποτελέσει μια επιφάνεια καθιστικού οπότε λειτουργεί περισσότερο ως ένα προστατευτικό όριο ανάμεσα στο σιντριβάνι και τον υπόλοιπο χώρο που αποδόθηκε στους πεζούς. (δεν έχω επισκεφθεί ακόμα την πλατεία να δω αν η ζώνη πρασίνου συνοδεύεται από κάποια προειδοποίηση μην πατάτε στο γκαζόν).
Βλέπουμε λοιπόν πως η νέα πλατεία απέτυχε να αποκτήσει χωρικές ποιότητες και μετατράπηκε σε αντικείμενο. Ο σχεδιασμός που υιοθετήθηκε δεν μας επιτρέπει να μιλάμε πια για δραστηριότητες στάσης και κίνησης πάνω στην πλατεία που θα οδηγήσουν στην οικειοποίηση του δημόσιου χώρου και την ενεργοποίηση της πλατείας. Ο περαστικός θα στέκεται στην πλατεία μόνο για όσα λεπτά χρειάζονται για να πετύχει μια καλή λήψη για να αναρτήσει φωτογραφίες στο instagram. Η ίδια η μορφή της πλατείας δεν μπορεί να τον κρατήσει εκεί για να την απολαύσει λες και η ίδια η πλατεία αρνείται την ζωή. Καταλήγουμε πως αυτό που προσφέρθηκε στην Αθήνα δεν είναι μια πλατεία με την γνωστή έννοια. Είναι ένα εντυπωσιακό συντριβάνι. Αισθητικά όμορφο και φωτογενές. Όμως δεν είναι χώρος.
Αυτές τις μέρες κάτι χάσαμε. Χάσαμε ένα ζωτικό χώρο και μείναμε με μία εικόνα. Μια αστραφτερή καθαρή εικόνα χωρίς ανθρώπους. Το νέο συντριβάνι θα παράγει σίγουρα πολλές όμορφες καρτ ποστάλ για τους τουρίστες της Αθήνας όμως αμφιβάλλω αν θα καταφέρει να γίνει μέρος των αναμνήσεων των Αθηναίων με τον τρόπο που πρέπει να το κάνουν οι πλατείες των πόλεων. Η περίπτωση της Ομόνοιας είναι ένα δείγμα αρχιτεκτονικής του θεάματος. Προσφέρει υλικό για φωτογράφιση όπως ανέφερα και νωρίτερα και ταυτόχρονα είναι ένα όμορφο θέαμα για τους ενοίκους των γύρω ξενοδοχείων.
Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να μιλήσουμε για την χρηματοδότηση του έργου καθώς διαχρονικά έχουμε αρκετά παραδείγματα όπου οι διαφορετικές μορφές χρηματοδότησης (κρατική ή ιδιωτική) καθώς και ο βαθμός δημόσιας επίβλεψης των έργων παράγει διαφορετικές εικόνες πόλης αλλά και διαφορετικές ποιότητες χώρου. Η πλατεία της Ομόνοιας είχε ιδιωτική χρηματοδότηση ενώ είχε ελάχιστη δημόσια επίβλεψη. ‘Έγινε ευρύτερα γνωστό ότι η κατασκευή αλλά και η μελέτη αποτελούν δωρεές της τεχνικής εταιρείας Ηλέκτωρ, Ελλάκτωρ, του Ιδρύματος Λασκαρίδη -εφοπλιστών και ιδιοκτητών ξενοδοχείων του κέντρου της πόλης (μεταξύ των οποίων η Μ. Βρετάνια αλλά και άλλων που βρίσκονται περιμετρικά της πλατείας) και την Fontana Fountains (εταιρείας που κατασκευάζει σιντριβάνια)[1][2]
Το «καθάρισμα»
Μια ενεργοβόρα λύση. ‘Ενα σιντριβάνι με διάμετρο 30 μέτρων, 13 πίδακες νερού, 188 δέσμες νερού και 90 υποβρύχιους προβολείς. Πόσο νερό θα ξοδέψει αυτό το κράτος για να μην βλέπουμε πως δεν δίνει ουσιαστική λύση στα κοινωνικά ζητήματα;
Η ανακατασκευή της πλατείας της Ομόνοιας είναι ένα από τα έργα που θα αλλάξουν την εικόνα (το φαίνεσθαι) της πόλης και θα «καθαρίσουν» την Αθήνα. Τα τελευταία χρόνια η ομόνοια χαρακτηριζόταν από την πλειοψηφία των πολιτών ως ένα υποβαθμισμένο και επικίνδυνο μέρος. Αυτό συνέβη επειδή στην πλατεία μαζεύονταν φτωχοί άνθρωποι, εκεί έβρισκαν το κρεβάτι τους άστεγοι πολίτες, περνούσαν την ημέρα τους μετανάστες ή και τοξικoεξαρτώμενα άτομα. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι, που ας το παραδεχτούμε, αρκετοί συνάνθρωποί μας δεν θέλουν να τους βλέπουν, γυρνάνε το κεφάλι τους αλλού και θα ήθελαν με ένα μαγικό τρόπο να τους εξαφανίσουν, οι θαμώνες δηλαδή της πλατείας ήταν το πρόβλημα. Με την τοποθέτηση όμως ενός εντυπωσιακού σιντριβανιού μπορείς να θαμπώσεις για λίγο τα μάτια αυτών που θέλουν τον καθαρισμό της όμως δεν εξαλείφεις την φτώχεια, τον ρατσισμό και δεν λύνεις το πρόβλημα των ναρκωτικών. Οι άνθρωποι που έβρισκαν ένα μέρος να σταθούν στην πλατεία της Ομόνοιας τώρα που αυτή είναι αφιλόξενη προς κάθε κάτοικο της πόλης θα συνεχίσουν να είναι άστεγοι, φτωχοί και χρήστες και θα αναζητήσουν καταφύγιο σε ένα άλλο μέρος της Αθήνας.
Το όραμα
Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός στα δημόσια έργα, ο τρόπος δηλαδή που κατασκευάζουμε το περιβάλλον μέσα στο οποίο συμβαίνει η δημόσια ζωή αντικατοπτρίζει την κοινωνία. Η ύπαρξη αλλά ακόμα και η απουσία αρχιτεκτονικού σχεδιασμού μπορεί να μας δώσει πληροφορίες για τις αξίες, το όραμα αλλά και τις προτεραιότητες μιας κοινωνίας. Χρειάζεται λοιπόν να κρίνουμε τα δημόσια έργα βάση της πολιτικής και της ιδεολογίας στα πλαίσια της οποίας δημιουργούνται και να αναζητάμε σε κάθε περίπτωση τους στόχους τους αλλά και το όραμα που θέλουν να μεταδώσουν στους πολίτες.
‘Όσο περιμέναμε την ολοκλήρωση των κατασκευών ακούγαμε πως η νέα πλατεία θα μας φέρει αναμνήσεις του παρελθόντος, θα αναβιώσει την αίγλη της δεκαετίας του ‘60 και θα μας θυμίσει τις ελληνικές ταινίες της εποχής. Γιατί κάτι νέο να μας φέρει κοντά στο παλιό; Ήταν άραγε τόσο επιτυχημένο; Η πλατεία της δεκαετίας του ‘60 δεν ήταν μια πλατεία αλλά ένας φυτεμένος στρογγυλός κόμβος που γύρω του κυκλοφορούσαν τα αυτοκίνητα και ο κάτοικος δεν μπορούσε να την προσεγγίσει.
Και όντως στις ταινίες δείχνει πολύ όμορφη και οι ταινίες πολύ χαρούμενες. Όμως στην πραγματική ζωή υπήρχε φτώχεια και μετανάστευση ενώ η πλατεία ήταν απρόσιτη. Βέβαια μια πλατεία-εικόνα εκείνη την εποχή ίσως να μην ήταν τόσο κακή, γιατί η Αθήνα δεν ήταν τόσο πυκνοκατοικημένη, όπως είναι σήμερα. Σήμερα οι περιορισμένοι ελεύθεροι χώροι μέσα στο κέντρο και η αύξηση του πληθυσμού καθιστούν την ανάγκη για ζωτικούς δημόσιους χώρους ολοένα και μεγαλύτερη.
Το όραμα ενός ζωντανού δημόσιου χώρου που θα εξυπηρετεί τις ανάγκες των κατοίκων και θα κοιτάει στο μέλλον ξεθώριασε. Ή μπορεί τελικά και να κοιτάει στο μέλλον. Αλλά ας προβληματιστούμε ως προς το ποιό μέλλον θέλουν να μας δείξουν οι σχεδιαστές της νέας πλατείας μέσα από τις επιλογές τους, που αποκλείουν τον χρήστη, κοιτάνε στο παρελθόν και ισοπεδώνουν τον χώρο σε μια εικόνα για το instagram και για θέαμα των τουριστών.
Θα κλείσω το άρθρο με ένα θετικό στοιχείο. Το υδροκίνητο γλυπτό του Γιώργου Ζογγολόπουλου δεν λειτούργησε ποτέ στην προηγούμενη πλατεία. Αυτή τη φορά το τοποθέτησαν με τον σωστό τρόπο και λειτουργεί όπως το σχεδίασε ο καλλιτέχνης. [3]
Σοφία Στάμου
[1] ΤΑ ΝΕΑ_ 'Πλατεία Ομόνοιας: Πως θα γίνει η εμβληματική πλατεία της Αθήνας
[2] Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ_ 'Κατι τρεχει στην πλατεία της Ομόνοιας'
[3] Είναι κατασκευασμένο από ανοξείδωτο ατσάλι και έχει κύριο χαρακτηριστικό του τη χρήση του νερού, προβλέποντας τη ρίψη του με τη δύναμη του ανέμου. Ταυτόχρονα, οι πέντε κύκλοι συμβολίζουν τις πέντε ηπείρους, κάτι που ταιριάζει στην πολυεθνικότητα της πλατείας. Αρχικά το έργο τοποθετήθηκε ημιτελές, μετά από αρκετό διάστημα όμως ολοκληρώθηκε η κατασκευή του. Ωστόσο δεν λειτούργησε ποτέ, με εξαίρεση το μικρό διάστημα από το τέλος του 2008 μέχρι τις αρχές του 2009. Η απάντηση που δόθηκε για τη βραχύβια λειτουργία του ήταν ότι δεν είχαν υπολογιστεί σωστά οι απορροές των υδάτων κι έτσι δεν υπήρχε η κατάλληλη μόνωση ώστε να προστατεύεται ο χώρος του μετρό .